LAIHOLH LE A HMAILEI DIRHMUN
[Ref: Salai Van Lian Thang's Facebook - December 11, 2016]
Kum 1909 ah Cope Siangbawi pa cu Hakha i thlaruk hrong a um hnuah America i a hawi le sinah cakuat atial, "Laiholh in Baibal hi leh a herh lai lo tiah kan dihlak in kan zumh. Laimi nih a rel an thiam i a rel awk an ngeih tik ahcun an fale cu Kawlholh an hmang dih cang lai" tiah ca a kuat. (Cope letter: 6/22/09).
Cope Bawipa cakuat hi tuni cun kum 107 a hun kal cang. Baibal cu Laiholh in leh thotho a hun si ko nain tuni Laimi tampi cu Laica zong ttha tein kan tial thiam thlu dih rih hlan hnaah Kawlholh nih a kan dolh tuk cang maw timi ruah ding a hun tamter ngai ko.
Hakha a tlunka, The Chinland Post he tonnak ah Dr. Lian Sakhong nih "ka ngaih a chiabikmi cu Hakha khuachung ah Hakha holh dik le fek tein an holh duh ti lo. Bia kaa khat an chim lioah baifang pa-nga pathum tal hi cu Kawlholh an telh. Hining a kalcun kum 50 tikah Hakha ah Laiholh a leng ti lai lo. Shan khualipi Tuangyi ah Shanholh a tlau bantuk; Kachin khualipi Myitgyina ah Kachinholh zalamtlang ah a um ti lo bantuk a va si ve te ko lai'' tiah achim.
Pu Zipeng Ngun To nih a cauk ah "Kawlrawn um Laimi hi tuni Chin Pyine ummi nakin an rak tam deuh. 1921 Census ah 61,000 an rak um. Nain, 1931 Census ahcun 15,000 ceo long an tang cang. Hitin an tlawm chinnak cu Kawlmi he an i cawh dih caah nu le pa an i thitumnak in kahpia ah an cang dih i Chin phunmin cu an hlawt i Kawl ah an cang dih caah asi” tiah ati. Tuni an kan chilhning hi a rang deuh men lai.
Nizan ZOFEST 2016 puai ah Mizoram Chief Minister Lal Thanhawla nih "Mizoholh (Duhlian holh) cu Zohnathlak vialte a kan phuar khawmtu holh si kho seh ti ka duh" tiah a chim. Tuzing Mizoram thawngca nganbik Vanglaini cahmai ah aa tial. "Zohnathlak" a timi cu khuachak khuathlang um Chinmi vialte kha a ti duhmi asi.
Khuachak leiin biaknak lei kanpabik Rev. Dr. Hre Kio nih "tlangholh ngeih khawhnak caah lam pakhat long a um rua tiah ka ruah. Cu lam cu Chin miphun kan dihlak in Lusei holh hi cawng viar uh sih, tihi a si" tiah a rak chim ve. (Joel Ling, I Tonnak, P-107). Pu Zipeng Ni Kung nih "Lusei holh hi hmun kaubik, mi tambik thazaang a ngei. Thukpi le vawlei dongh tiang kan tuaktan thiam ahcun, kan phun a kan tung khotu ding a thabik holh ti khawh a si" tiah ati ve. Hitin Luseiholh a pommi kan pa le hi an um len hna.
Nai ah Saya Rual Uk nih Baibal ca a lehmi cu a chuak. Hitin a chim. Mirang nih "Church" atimi khi "Khrihfabu" tiah leh asi. Hihi a palh. Church timi ah "kawh" aa tel lo poahcun a sullam a kheng lo; cun hawi sinah fonh loin aa dang tein chiah timi aa tel lo poah cun a sullam a kheng lo. Cucaah Mizo le Falam nih "Kohhran" an ti bantuk in "Kawhhran" tiah kan leh ve"
Cun Mirang nih "Christian" an timi khi "Khrihfa" tiah kan leh. Hihi thumkomh Pathian (Pa, Fa, Thiang thlarau) a zumtu hna caah cun asi kho bak lomi asi. Zeicatiah Khrih i a fa kan si ahcun Khrih kha kanpa asi i, Khrih nih ka pa a ti lengmangmi cu kan duh zong duh lo zongah ka pu ti kha a hau. Cucaah Khrih nih ka pa a timi kha kapu kan ti tung lo ahcun Khrihfa kan timi hi a palh bakmi le sullam a ngei lomi asi. Cucaah Khrihfa tiloin "Khristian" tiah thlen asi" tiah ati.
Hi Kawhhran le Khristian timi biafang hi Mizo Baibal nih an hmanning asi in ka thei. Zeitluk tam nih Saya Rual Uk Baibal hi kan hman ti cu ka thei lo nain Luseiholh hla le bia nih a kan luh hnawhning a cak taktak ti a hun langhtertu pakhat asi in a lang.
Mizoram cun Mizo Academy of Letters timi phu nih kumtin cauk chuak an zoh dih; kumtin "Book of the Year" an thim. Fakpiin tha an pek. M.A tiang Mizoram University ah an cawng. An caholh a thanchoning a cak ngaingai.
Khuachak lei cu kumtin cauk zeizat a chuak hmanh kan thei kho lo. Tlikmatlok loin kan chuah cio. Thapetu bu zong kan um set lo. Funtomtu zong kan ngei lo. Laiholh (Hakha) a ruatkhangtu umchun hi CACC lawng asi ko rua. Ca leiin a kan tthancho pining a za ve ko. Nain, Laimi thinlung ah tuni hmun a khuarning der lei a panh ziahmah sual maw ti hna ruahawk a hun tamter ngaingai.
Rev. Dr. David Van Bik nih "thil tha a chim khotu le a chimnak ah ca tampi a ngeimi holh poah tlangholh asi te ko lai" tiah a rak ti. Hi hnu kum 50/100 ah Laiholh hi zeidah a va lawhte lai i ca tampi a ngeimi holh cu a rak site hnga maw timi ruahawk a hei tam. Tlawmtete cun a tthang ko. Nain, keh le orh in Kawlholh le Luseiholh nih an vun luhhnawhning a ti tuk lommam. Tulio a hmanthlak cu a pum cheuthum ah cheukhat an ei cangmi bantuk deng khi a hun si.
Tuning cun hi hnu kum 50/100 ah Cope Bawipa le Dr. Lian Sakhong hna bia bang Kawlholh nih maw a rak chilh te lai; Rev. Dr. Hre Kio bia le CM Lal Thanhawla saduhthah bang Lusei holh nih dah a rak khuh te lai timi dirhmun a phan rua ka ti.
Cucaah Lai caholh (Hakha) hi tlangholh ding cun chim lo––hi hnu kum 50/100 a va phak tikah a rak him rihnak dingah daithlan loin thazaang chuah tu kha a hau ngai in a lang.
[Ref: Salai Van Lian Thang's Facebook - December 11, 2016]
Kum 1909 ah Cope Siangbawi pa cu Hakha i thlaruk hrong a um hnuah America i a hawi le sinah cakuat atial, "Laiholh in Baibal hi leh a herh lai lo tiah kan dihlak in kan zumh. Laimi nih a rel an thiam i a rel awk an ngeih tik ahcun an fale cu Kawlholh an hmang dih cang lai" tiah ca a kuat. (Cope letter: 6/22/09).
Cope Bawipa cakuat hi tuni cun kum 107 a hun kal cang. Baibal cu Laiholh in leh thotho a hun si ko nain tuni Laimi tampi cu Laica zong ttha tein kan tial thiam thlu dih rih hlan hnaah Kawlholh nih a kan dolh tuk cang maw timi ruah ding a hun tamter ngai ko.
Hakha a tlunka, The Chinland Post he tonnak ah Dr. Lian Sakhong nih "ka ngaih a chiabikmi cu Hakha khuachung ah Hakha holh dik le fek tein an holh duh ti lo. Bia kaa khat an chim lioah baifang pa-nga pathum tal hi cu Kawlholh an telh. Hining a kalcun kum 50 tikah Hakha ah Laiholh a leng ti lai lo. Shan khualipi Tuangyi ah Shanholh a tlau bantuk; Kachin khualipi Myitgyina ah Kachinholh zalamtlang ah a um ti lo bantuk a va si ve te ko lai'' tiah achim.
Pu Zipeng Ngun To nih a cauk ah "Kawlrawn um Laimi hi tuni Chin Pyine ummi nakin an rak tam deuh. 1921 Census ah 61,000 an rak um. Nain, 1931 Census ahcun 15,000 ceo long an tang cang. Hitin an tlawm chinnak cu Kawlmi he an i cawh dih caah nu le pa an i thitumnak in kahpia ah an cang dih i Chin phunmin cu an hlawt i Kawl ah an cang dih caah asi” tiah ati. Tuni an kan chilhning hi a rang deuh men lai.
Nizan ZOFEST 2016 puai ah Mizoram Chief Minister Lal Thanhawla nih "Mizoholh (Duhlian holh) cu Zohnathlak vialte a kan phuar khawmtu holh si kho seh ti ka duh" tiah a chim. Tuzing Mizoram thawngca nganbik Vanglaini cahmai ah aa tial. "Zohnathlak" a timi cu khuachak khuathlang um Chinmi vialte kha a ti duhmi asi.
Khuachak leiin biaknak lei kanpabik Rev. Dr. Hre Kio nih "tlangholh ngeih khawhnak caah lam pakhat long a um rua tiah ka ruah. Cu lam cu Chin miphun kan dihlak in Lusei holh hi cawng viar uh sih, tihi a si" tiah a rak chim ve. (Joel Ling, I Tonnak, P-107). Pu Zipeng Ni Kung nih "Lusei holh hi hmun kaubik, mi tambik thazaang a ngei. Thukpi le vawlei dongh tiang kan tuaktan thiam ahcun, kan phun a kan tung khotu ding a thabik holh ti khawh a si" tiah ati ve. Hitin Luseiholh a pommi kan pa le hi an um len hna.
Nai ah Saya Rual Uk nih Baibal ca a lehmi cu a chuak. Hitin a chim. Mirang nih "Church" atimi khi "Khrihfabu" tiah leh asi. Hihi a palh. Church timi ah "kawh" aa tel lo poahcun a sullam a kheng lo; cun hawi sinah fonh loin aa dang tein chiah timi aa tel lo poah cun a sullam a kheng lo. Cucaah Mizo le Falam nih "Kohhran" an ti bantuk in "Kawhhran" tiah kan leh ve"
Cun Mirang nih "Christian" an timi khi "Khrihfa" tiah kan leh. Hihi thumkomh Pathian (Pa, Fa, Thiang thlarau) a zumtu hna caah cun asi kho bak lomi asi. Zeicatiah Khrih i a fa kan si ahcun Khrih kha kanpa asi i, Khrih nih ka pa a ti lengmangmi cu kan duh zong duh lo zongah ka pu ti kha a hau. Cucaah Khrih nih ka pa a timi kha kapu kan ti tung lo ahcun Khrihfa kan timi hi a palh bakmi le sullam a ngei lomi asi. Cucaah Khrihfa tiloin "Khristian" tiah thlen asi" tiah ati.
Hi Kawhhran le Khristian timi biafang hi Mizo Baibal nih an hmanning asi in ka thei. Zeitluk tam nih Saya Rual Uk Baibal hi kan hman ti cu ka thei lo nain Luseiholh hla le bia nih a kan luh hnawhning a cak taktak ti a hun langhtertu pakhat asi in a lang.
Mizoram cun Mizo Academy of Letters timi phu nih kumtin cauk chuak an zoh dih; kumtin "Book of the Year" an thim. Fakpiin tha an pek. M.A tiang Mizoram University ah an cawng. An caholh a thanchoning a cak ngaingai.
Khuachak lei cu kumtin cauk zeizat a chuak hmanh kan thei kho lo. Tlikmatlok loin kan chuah cio. Thapetu bu zong kan um set lo. Funtomtu zong kan ngei lo. Laiholh (Hakha) a ruatkhangtu umchun hi CACC lawng asi ko rua. Ca leiin a kan tthancho pining a za ve ko. Nain, Laimi thinlung ah tuni hmun a khuarning der lei a panh ziahmah sual maw ti hna ruahawk a hun tamter ngaingai.
Rev. Dr. David Van Bik nih "thil tha a chim khotu le a chimnak ah ca tampi a ngeimi holh poah tlangholh asi te ko lai" tiah a rak ti. Hi hnu kum 50/100 ah Laiholh hi zeidah a va lawhte lai i ca tampi a ngeimi holh cu a rak site hnga maw timi ruahawk a hei tam. Tlawmtete cun a tthang ko. Nain, keh le orh in Kawlholh le Luseiholh nih an vun luhhnawhning a ti tuk lommam. Tulio a hmanthlak cu a pum cheuthum ah cheukhat an ei cangmi bantuk deng khi a hun si.
Tuning cun hi hnu kum 50/100 ah Cope Bawipa le Dr. Lian Sakhong hna bia bang Kawlholh nih maw a rak chilh te lai; Rev. Dr. Hre Kio bia le CM Lal Thanhawla saduhthah bang Lusei holh nih dah a rak khuh te lai timi dirhmun a phan rua ka ti.
Cucaah Lai caholh (Hakha) hi tlangholh ding cun chim lo––hi hnu kum 50/100 a va phak tikah a rak him rihnak dingah daithlan loin thazaang chuah tu kha a hau ngai in a lang.
No comments:
Post a Comment